De kunst in de publieke ruimte heeft in Nederland een unieke positie. Vergeleken met de ons omringende landen is de kunst uitstekend georganiseerd en vaak in bouw- en planningsprocessen vertegenwoordigd. Ter ondersteuning van de positie van de kunst in de stad laten gemeentes vaak masterplannen maken die over een periode van 5 tot 10 jaar aangeven waar in de stad kunst gerealiseerd kan worden. Voor de aan Utrecht grenzende suburbane stad Nieuwegein, met 65.000 inwoners, die pas in de jaren 70 werd gesticht, maakte Bureau Venhuizen een masterplan.
Geschiedenis opdoen In de laatste dertig jaar is er in Nieuwegein een fraaie staalkaart van ruimtelijke ordeningsopvattingen ontstaan. Tot nog toe werden de nieuwe stadsuitbreidingen naast de reeds bestaande wijken op 'maagdelijke' nieuwbouwlocaties aan de stadsrand gerealiseerd. Maar inmiddels zijn de fysieke grenzen van de stad bereikt. Er dient zich de komende jaren in de bestaande stad een nieuwe opgave aan. Er zal flink gesloopt en gebouwd gaan worden en het is daarbij een uitdaging om Nieuwegein als een hechte eenheid aaneen te smeden. Een stad is nooit af: na de aanleg van de infrastructuur en de bebouwing krijgt de stad pas kleur en betekenis onder invloed van de mensen die haar gebruiken. Vorm en functie maken nieuwe wijken en stadsdelen herkenbaar, maar een plaats krijgt pas zijn eigen 'identiteit' als er niet alleen iets staat, maar ook iets is gebeurd. Een plek moet een eigen geschiedenis krijgen, in de loop van de tijd geschiedenis opdoen om betekenis te krijgen. Bij het geschiedenis opdoen van Nieuwegein is een grote rol weggelegd voor de beeldende kunst in de stad. Dit masterplan toont aan hoe die kunst in de openbare ruimte kan worden ingezet om de stad te bezielen.
Voordat de kunst een bijdrage kan leveren aan het versterken van de identiteit van Nieuwegein moet eerst bepaald worden waar deze op het moment werkelijk uit bestaat en op welke plekken die zichtbaar is. Deze plekken liggen in de werkelijke urbane ruimte, maar zijn ook te vinden in de sociale of zelfs virtuele ruimte van de stad. Door de stormachtige ontwikkelingen van de nieuwe media hoeven mensen de deur niet meer uit om zich kriskras door de hele wereld te bewegen. Ze oriënteren zich op nieuwe publieke plekken zoals op het internet. Ze maken echter wel deel uit van het culturele leven van de stad en mogen daarom in dit masterplan niet ontbreken. Een van de hier gepresenteerde voorstellen betreft het opstellen van een 'stadscollectie nieuwe media', waarvan de resultaten in de hal van het gemeentehuis op een scherm én in de hal van het virtuele gemeentehuis, de gemeentelijke website, te zien zullen zijn.
Het Stadswapen Het stadswapen van Nieuwegein lijkt voor een heel andere stad te zijn bestemd. Er prijkt een burcht op alsof de stad niet in 1974, maar ergens in de Middeleeuwen ontstond. Het grondgebied van Nieuwegein heeft weliswaar een rijke geschiedenis, waarvan nog vele historische overblijfselen bestaan, maar een burcht met een dergelijke uitstraling is in geen velden of wegen te vinden en is er ook nooit geweest. De burcht op het wapen moet dan ook eerder opgevat worden als een ‘wensburcht’, als een symbool voor een voor Nieuwegein gewenste stedelijke uitstraling met sterke historische wortels. De geschiedenis is echter anders gelopen, misschien zelfs wel beter. In plaats van de gewenste sterke stedelijkheid is Nieuwegein uitgegroeid tot een gemeente met de kenmerken van stad én dorp. In een stedelijk gebied met een hoge dichtheid zijn meerdere kernen gerealiseerd die min of meer op zichzelf georiënteerd zijn en een sterk groene, bijna dorpse uitstraling hebben. Na meer dan vijfentwintig jaar blijkt dat niet de burcht maar het woonerf datgene is waar Nieuwegein trots op mag zijn. Misschien is het nog niet te laat om het stadswapen daarop aan te passen, zodat het niet meer de stedelijkheid uitstraalt waarvan men droomde, maar die kwaliteit die de stad werkelijk heeft gekregen.
De auto Hoezeer de overheid zich ook uitput om het autogebruik terug te dringen, de auto blijft een zeer belangrijke rol spelen voor onze cultuur in het algemeen en voor Nieuwegein in het bijzonder; zij lijkt door haar perfecte verbindingen helemaal voor de auto te zijn ingericht. We mogen dan ook niet vergeten welke belangrijke rol de auto in onze cultuur speelt. Er is geen activiteit die meer beperkingen kent: (1) je moet 18 jaar oud zijn om auto te mogen rijden, (2) een rijbewijs hebben, (3) een auto bezitten die (4) gekeurd en (5)verzekerd is, waar (6) belasting voor betaald is. Bovendien is (7) iedere meter die je in de auto aflegt zwaar gereglementeerd in (8) positie, (9) snelheid, (10) voorrang etc. Toch speelt de auto het klaar om symbool voor de optimale vrijheid te zijn.
Rond de auto is een aantal kunsttoepassingen denkbaar. Zo kunnen kunstenaars betrokken worden bij het ontwerpen van verkeersremmende maatregelen en bij het inrichten van parkeergarages tot volwaardige, en plezierige, openbare ruimte. Tevens kan kunst worden ingezet bij het verbijzonderen van de stad zoals die vanuit de auto wordt waargenomen.
Er zijn nog veel meer plekken in Nieuwegein te vinden waar kunst een bijdrage aan de verbijzondering zou kunnen leveren. De binnenstad bijvoorbeeld, die gaat in de komende jaren grondig op de schop waarmee het tijd wordt om afscheid te nemen van gebouwen die aanvankelijk bedoeld waren om een vaste plaats in de belevingswereld van de Nieuwegeiners te krijgen. Zo zal de fantastische openbare oproepinstallatie op de Markt verdwijnen. Deze werd zo'n vijftien jaar geleden gerealiseerd met de bedoeling om evenementen te stimuleren, helaas heeft de installatie slechts een enkele keer gefunctioneerd en was de geluidskwaliteit slecht en de techniek onhandig en snel verouderd. Nu lijkt de installatie een roemloos einde te sterven, tenzij het een afscheidsconcert wordt gegund met een, door een geluidskunstenaar gecomponeerd, speciaal stuk.
Tevens staat er een grootscheepse sportaccomodatie-verhuizing op stapel: de sportfaciliteiten van Blokhoeve verhuizen naar een nieuwe locatie op Galecop-perzoom. De verschillende nieuwe faciliteiten, zoals tribunes, scoreborden en poorten, kunnen extra waarde krijgen door het ontwerp ervan door een architect en een kunstenaar samen te laten maken. Op het door de verhuizing vrij-gekomen Blokhoeve wordt een woonwijk gerealiseerd. Het golfterrein dat er ligt, wordt gedeeltelijk in die woonwijk geïntegreerd. Het toevoegen van een meerwaarde aan de wijk wordt de opgave voor een kunstenaar.
Tenslotte wordt in dit plan voorgesteld om op een deel van
het nieuwe bedrijventerrein 't Klooster tussen de bedrijvenkavels 'kunstkavels' te realiseren met bedrijfsruimte voor kunstenaars. De fraaiste ateliers, studio's of schrijfruimtes die uit een prijsvraag naar voren komen, worden gerealiseerd en vormen daarmee extra accenten in deze bijzondere bedrijventerreinopzet.