HET IDEE OM amfibisch te gaan wonen, is ontstaan naar
aanleiding van het project Kunst van het Vestigen, dat Hans Venhuizen
organiseerde in Gouda in 1998. Bij het onderzoek naar mogelijke toekomstige
vestiging in Gouda bleek dat de nog aanwezige bouwgronden in Zuid-Holland
vanwege drassigheid en bodemdaling ondanks hoge kosten en veel inspanningen
geschikt gemaakt werden voor bebouwing. Met het opspuiten van lagen zand
en het onderheien van woningen werd geprobeerd het landschap en het water
onze wil op te leggen. Amfibisch Wonen is een pleidooi voor het loslaten
van deze dwangmatige beheersing van water, voor het toelaten van weersinvloeden,
getijden en seizoenen in de woonomgeving, een pleidooi ook voor een nieuwe
woonmentaliteit. Amfibisch Wonen bestaat uit twee fasen, een ideeënprijsvraag
en de implementatie van de beste inzendingen op een drietal concrete locaties
in Zuid-Holland.
Voor meer informatie: www.amfibischwonen.nl
Animatie Amfibisch
Wonen van de resultaten van het implementatieteam
in Barendrecht
Amfibisch wonen is wonen
dat zich in alle opzichten optimaal aanpast aan de omstandigheden. Niet
door deze omstandigheden te bedwingen, maar juist door maximaal in te
spelen op de eigen kwaliteiten van deze omstandigheden. Het idee om in
het vervolg amfibisch te gaan wonen ontstond zo’n twee jaar geleden
in Gouda, tijdens het project De kunst van het vestigen dat ik daar organiseerde.
De stichting Amfibisch Wonen die daaruit ontstond, nam het initiatief
tot deze prijsvraag dat uiteindelijk perfect samensmolt met het door Kunstgebouw
gerealiseerde project 'De Kunst van Scheppend Water' van de Provincie
Zuid-Holland. In grote delen van de Provincie Zuid-Holland is de grond
zo drassig dat wegen, rioleringen en zelfs tuinen en hele parken voortdurend
aan het wegzakken zijn. Gouda heeft wegen die jaar na jaar zijn opgehoogd
en daardoor soms een dikte hebben van wel acht meter. Archeologen van
de toekomst zullen voor raadsels staan als ze dit systeem van muren van
weg aantreffen.
Een gefundeerd park In de afgelopen decennia was er alle reden om deze
locaties bij de bouwopgave te vermijden. Eerst werden de stabielere en
zanderigere gronden bebouwd. Maar zeker in Zuid-Holland zijn de goede
bouwgronden inmiddels op, juist op het moment dat er onder de naam VINEX
een enorm ambitieus bouwprogramma gerealiseerd wordt.
In drassige gebieden is het gebruikelijk om ruim voor de aanvang van de
bouw een dik zandpakket op de locatie te spuiten om de wankele bodem zo
veel mogelijk te stabiliseren. Hiermee verdwijnen direct alle bestaande
landschappelijke kwaliteiten. Na een paar jaar worden de woningen op heipalen
gebouwd, de infrastructuur wordt aangelegd en er wordt een landschapsarchitect
uitgenodigd om voor de openbare ruimte een plan te maken dat zo veel mogelijk
geënt is op het oorspronkelijke landschap.
Meteen met het opspuiten van het zandpakket wordt de bodemdaling ingezet.
Al binnen 5 jaar moet er een extra meter grond op, en hoe dikker het zandpakket
wordt in de loop der jaren hoe sneller de stad zakt. Nog altijd zijn we
bezig om het landschap onze wil op te leggen. Maar het landschap werkt
steeds minder mee.
Met onderheien van de woningen wordt een gevoel van zekerheid nagestreefd,
een idee van vaste verankering van de vestiging. En met het funderen van
woningen hebben we in dit land ook een ruime ervaring opgebouwd. Rioleringen
onderheien gaat ook nog, hoewel het wel heel duur is. In Barendrecht,
een van de gemeentes die meewerkten aan dit project, zijn ze er mee begonnen
nadat was gebleken dat een riolering in het weekend, door eigen gewicht,
een meter diep was gezakt. Het funderen van wegen, parkeerplaatsen, tuinen
en uiteindelijk hele parken, is niet alleen een kostbare, maar vooral
ook een absurde zaak. Want wat is nog zekerheid als je huis op NAP-niveau
blijft staan, maar de gehele omgeving eronder vandaan zakt.
Animatie Het
vijfde wiel prijsvraaginzending Krijn Giezen
Amfibische dynamiek
Naast de enorme woningbouwopgave, het op zijn van de goede gronden en
de groeiende aandacht voor natuur, milieu en landschappelijke kwaliteiten
speelt nog een belangrijk thema: het herdefiniëren van de cultuur
van het vestigen. Het solide geachte opspuiten en heien blijkt meer en
meer krampachtig, juist daar waar flexibiliteit nodig is.
Bovendien bestaan de technieken om amfibisch te gaan wonen al. Op veel
plaatsen worden straten en zelfs tuinen op piepschuim aangelegd en drijvende
huizen te water gelaten. Maar deze technieken worden nog vooral ingezet
om traditionele woonvormen te realiseren. Het amfibisch wonen brengt al
deze technieken samen om het geheel meer te laten zijn dan de som der
delen.
Naast de technische, ecologische en ontwerpende facetten van het werken
mét het water in plaats van ertegen, heeft dit project ook de juridische
en politieke randvoorwaarden voor het amfibisch wonen aan het licht gebracht.
Maar bovenal is het amfibisch wonen een mentale zaak gebleken. Het is
een pleidooi geworden voor het loslaten van de dwangmatige beheersing
van het water door de vaste waterpeilen en de hoge dijken, en voor het
toelaten van weersinvloeden, getijden en seizoenen. Amfibisch wonen is
een pleidooi voor de ultieme beheersing van een voortdurend veranderend
landschap. Niet door dat landschap de eigen wil op te leggen, maar door
optimaal in te spelen op de kwaliteiten van een dynamische relatie tussen
land en water, een amfibische dynamiek.
Prijsvraag en implementatie
Wat dit op kan leveren tonen allereerst de inzendingen op de prijsvraag.
In drie categorieën op alle schalen van de ruimtelijke ordening –
van hele deltaplannen tot aan volkstuinhuisjes – zijn amfibische
voorstellen ingestuurd. In de eerste twee categorieën stond inschrijving
open voor professionals, in de derde categorie kon eenieder die ongeacht
kennis of kunde in de prijsvraag was geïnteresseerd, een voorstel
insturen. In deze laatste categorie is de hoofdprijs vernoemd naar de
'superamateur' Willem Bos die in het verleden, onder andere in de discussie
omtrent het tracé van de hogesnelheidslijn, vanuit onverdachte
hoek en op onbevangen wijze een belangrijke invloed op de planvorming
heeft gehad. Het is echter niet bij de prijsvraag alleen gebleven.
In het tweede deel van het project zijn voor verschillende bouwlocaties
in de provincie Zuid-Holland de meest geschikte ideeën, die uit de
ontwerpwedstrijd zijn voortgekomen, uitgewerkt. Over het algemeen zijn
ontwerpers gewend om van een specifieke locatie uit te gaan en de manier
waarop de kwaliteiten van de plek zich daar op unieke wijze tot elkaar
verhouden. Dit leidt vaak tot ontwerpen die uitermate geschikt zijn voor
die specifieke locatie waarvoor ze ontworpen zijn, maar waaruit de vondsten,
die ook op andere locaties goed zouden kunnen functioneren, slecht te
destilleren zijn. De prijsvraag Amfibisch Wonen en het daaropvolgende
implementatieproject, draait deze situatie om. De prijsvraag laat allereerst
een staalkaart van mogelijkheden zien om op bijzondere wijze met drassige
omstandigheden in de ruimtelijke ordening om te gaan. Vervolgens worden
de meest geschikte oplossingen toegepast op een aantal locaties in de
Provincie Zuid-Holland waar drassigheid een belangrijke, zoniet dé
belangrijkste rol speelt. Op deze locaties kunnen de voorstellen zich
plooien naar de specifieke kenmerken van de plek.
Animatie Wetland
prijsvraagwinnaar MG architecten
De drie teams die uit de resultaten van de prijsvraag concrete planvoorstellen
hebben samengesteld, bestonden ieder uit een kern van, een implementatie-manager
(iemand die goed de weg weet binnen het veld van de ruimtelijke ordening)
en een concept-manager (iemand die in staat is om de kwaliteiten van een
voorstel te bewaren gedurende het proces van omzetting van idee naar plan).
Deze managers treden zelf niet op als ontwerpers, maar zijn de optimalisatoren
van de planvorming en planrealisatie, zij treden op als bemiddelaars,
als de diplomaten van het optimale plan. Het kernteam vormt als het ware
een simulatie van de projectontwikkelaar. Deze projectontwikkelaar streeft
echter niet naar geldelijk gewin, maar naar een optimale ‘cultuur
van het vestigen’ binnen de grenzen van het realiseerbare. In samenwerking
met de geselecteerde inzenders van de prijsvraag zijn de planvoorstellen
samengesteld. Op iedere locatie zijn deze planvoorstellen tenslotte voorgelegd
aan een forum van deskundigen. Naast stedenbouwkundigen, bestuurders,
waterspecialisten en projectontwikkelaaars waren dat ook de bewoners van
de verschillende gemeenten. Hun reacties, vragen en opmerkingen over het
amfibisch wonen zijn ook in deze publicatie opgenomen. Het amfibisch wonen
toont vele mogelijkheden om in te spelen op de omstandigheden in drassige
of getijdengebieden. Het is een bijdrage aan de ombuiging van de cultuur
van bedwinging van de natuur naar een die optimaal inspeelt op de reeds
aanwezige kwaliteiten. Daarmee is het een pleidooi voor een ruimtelijke
ordening van de continuïteit.